Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie

Otwarte Zasoby Edukacyjne

OTWARTE ZASOBY EDUKACYJNE

Otwarte zasoby edukacyjne (OZE) (ang. Open Educational Resources, OER) to wspólna nazwa dla wszelkich zasobów edukacyjnych, do których istnieje w pełni otwarty dostęp dzięki objęciu ich wolnymi licencjami lub przeniesieniu do domeny publicznej i udostępnieniu za pomocą dowolnych technologii informacyjnych i komunikacyjnych.
Zasoby mogą mieć formę podręczników, kursów online, sylabusów, testów, multimediów, oprogramowania i innych narzędzi, które można wykorzystać w procesie nauczania i uczenia się. Każdy ma prawo się nimi dzielić, adaptować, poprawiać i tłumaczyć na inne języki.

Termin Otwarte Zasoby Edukacyjne po raz pierwszy został użyty podczas Forum on the Impact of Open Courseware for Higher Education in Developing Countries przy UNESCO w 2002 r. Uczestnicy spotkania dostrzegli wtedy potrzebę tworzenia dostępnych dla wszystkich zasobów edukacyjnych. Od tego czasu ruch OER stopniowo rozwijał się na całym świecie.

DOKUMENTY DOTYCZĄCE OZE

DEKLARACJA KAPSZTADZKA
W styczniu 2008 r. została opublikowana Kapsztadzka Deklaracja Otwartej Edukacji, jeden z kluczowych dokumentów określających cele i metody ruchu OZE. Deklaracja była efektem spotkania i wspólnej pracy kilkudziesięcioosobowej grupy pracowników organizacji pozarządowych, przedstawicieli instytucji naukowych i administracji państwowej, nauczycieli i autorów materiałów edukacyjnych z całego świata.
Trzy filary Deklaracji:

nauczyciele i uczący się, zaangażowani w tworzenie, wykorzystywanie, dostosowywanie do swoich potrzeb oraz ulepszanie otwartych zasobów edukacyjnych,
otwarte zasoby edukacyjne publikowane na wolnych licencjach, w formatach zapewniających w praktyce prawa gwarantowane przez licencje, oraz dostępnych na różnorodnych platformach technicznych,
polityka otwartej edukacji – organy władzy oraz dyrekcje szkół i uniwersytetów powinny nadać otwartej edukacji najwyższy priorytet.

Deklaracja została przetłumaczona na język polski. Ze strony polskiej deklarację tę współtworzył i podpisał Jarosław Lipszyc z Fundacji Nowoczesna Polska.

REKOMENDACJE UNESCO

KOMUNIKAT KOMISJI EUROPEJSKIEJ DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

W 2013 r. Komisja Europejska dla Parlamentu Europejskiego wydała komunikat: Działania na rzecz otwartej edukacji: innowacyjne nauczanie i uczenie się dla wszystkich dzięki nowym technologiom i otwartym zasobom edukacyjnym, w którym zaleca się stosowanie OER do zwalczania cyfrowego wykluczenia i wyrównywania szans edukacyjnych.

Informacja o OER na oficjalnych stronach Komisji EU Science Hub.

W latach 2013-2018 w ramach jednego z dużych projektów zaczęto tworzyć europejski portal Open Education Europa, który zbierał kursy e-lerningowe z całej Europy. Portal jednak został zamknięty.

Otwarte nauczanie, otwarta edukacja nie jest tożsama z Otwartymi Zasobami Edukacyjnymi. Otwarte nauczanie jest to szersze podejście dydaktyczne, poszukujące możliwości zniesienia wszelkich barier w nauczaniu, mające na celu umożliwienie uczniom czy studentom osiągnięcie sukcesu w systemie edukacyjno-szkoleniowym skoncentrowanym na ich szczególnych potrzebach. OZE odnoszą się do materiałów edukacyjnych i szkoleniowych udostępnionych zwykle na wolnych licencjach.

OTWARTE ZASOBY W POLSCE

Polskie organizacje i instytucje zaangażowane w tworzenie otwartych projektów edukacyjnych skupione są wokół Koalicji Otwartej Edukacji, której celem jest promowanie metod, ideałów i dobrych praktyk OZE.
Organizują one szkolenia, konferencje, warsztaty, seminaria, tworzą projekty otwarte, materiały promocyjne, publikują zasoby w sieci i promują ideę w swoich zawodowych środowiskach, tworzą rekomendacje i opracowują porady prawne.
Członkowie założyciele Koalicji to: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Fundacja Nowoczesna Polska, Interdyscyplinarne Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego (polski partner Creative Commons) oraz Stowarzyszenie Wikimedia Polska.
W skład Koalicji obecnie wchodzi 43 organizacji, m. in. Uniwersytet Warszawski, Polska Akademia Nauk, Uniwersytet M. Kopernika w Toruniu, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie, Uniwersytet A. Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet im. Jerzego Giedroycia w Białymstoku, Uniwersytet Łódzki, Akademia Leona Koźmińskiego i Uniwersytet Wrocławski.

Dużą rolę w otwieraniu zasobów i ich propagowaniu w środowisku nauki pełnią też biblioteki akademickie, umieszczając na swoich stronach poradniki w zakresie wykorzystania otwartych zasobów, biblioteki cyfrowe, repozytoria i kursy zdalne. Biblioteki współorganizują też Tydzień Otwartej Nauki.

W roku 2017 powstało Open Education Policy Forum – europejskie forum współpracy aktywistów krajów Europy Wschodniej, którzy dyskutują na temat polityk państw w zakresie OZE.

OTWARTE ZASOBY EDUKACYJNE – WYSZUKIWARKI I SERWISY

WYSZUKIWARKI

OER Commons – wyszukiwarka umożliwiająca przeszukiwanie zasobów platformy OER Commons według kategorii: subject, education level, standard (wyszukiwanie proste) oraz language, subject area, content source, rubric evaluated, primary user, educational use, material type, media format, member activity, accessibility, condition of use (wyszukiwanie zaawansowane).
FIND OER – Community College Consortium for Open Educational Resources (CCCOER) – wyszukiwarka według kategorii: OER Repositories, Open Courseware, Digital Media, Open Textbooks, Open Access Journals, Books, Subject – Specific.
Find OER – The Open Consortium – zawiera informacje wg kategorii: General Search, Photo/Image Search, Video Search, Audio/Music Search, General Education Search, Recorded Lectures & Video Tutorials Search, Open Textbook Search, Simulation and Animation Search, Modular Course Components Search, Complete Courses Search.
Lista stron, które dostarczają treści na licencjach CC, opracowywana przez Creative Commons.

SERWISY ZAGRANICZNE

CCC (Community College Consortium) for OER – zapewnia zasoby, wsparcie i możliwości współpracy w zakresie nauki, planowania i wdrażania udanych otwartych programów edukacyjnych na uczelniach społecznych i technicznych. Jej działania obejmują dzielenie się najlepszymi praktykami poprzez regularne seminaria internetowe, imprezy internetowe i konferencje; prowadzenie aktywnej listy emailowej dla społeczności w celu uzyskania aktualnych wiadomości, pomysłów, zapytań i wsparcia; podnoszenie świadomości na temat otwartej edukacji i jej korzyści; prowadzenie warsztatów i prezentacji w całej Ameryce Północnej oraz wspieranie potrzeb studentów i wykładowców na uczelniach zaangażowanych w przyjęcie OER na kursy i pełne ścieżki kształcenia.
Conversational American English/Textbook – wolny podręcznik do nauki konwersacji w języku angielskim. Składa się z zestawu ćwiczeń i poleceń, uzupełnionych o teksty i materiały, z którymi należy się zapoznać. Zbudowany w oparciu o wolne zasoby. Domena publiczna
Coursera – platforma edukacyjna dla szkolnictwa wyższego, na której znajdują się kursy zawierające wykłady wideo, ćwiczenia, zadania domowe i fora dyskusyjne. Wiele kursów jest bezpłatnych. Kursy płatne zapewniają dodatkowe quizy i projekty, a także możliwość otrzymania certyfikatu. Z Courserą współpracuje ponad 200 uniwersytetów.
edX – założona przez Harvard and MIT USA platforma open-source, zawierająca kursy z zakresu informatyki, inżynierii, psychologii, elektroniki, biologii, marketingu, nauki języka i edytorstwa.
Libre Text – otwarte e-podręczniki z zakresu chemii, biologii i matematyki. Licencja: CC uznanie autorstwa Użycie niekomercyjne na tych samych zasadach.
Open Culture – platforma zawierająca otwarte kursy, audio i ebooki i filmy.
Open Education Consortium – wolne i otwarte publikacje, stanowiące wysokiej jakości materiały edukacyjne dla szkół i uczelni, zamieszczone w serwisie światowej społeczności, propagującej otwartą edukację – The Open Education Consortium.
Platforma Open Educational Resources Commons – zajmuje się promocją otwartych zasobów edukacyjnych. Zawiera ponad 50 tys.otwartych zasobów, jak pełne kursy uniwersyteckie, interaktywne mini-wykłady i symulacje, adaptacje istniejących otwartych materiałów, otwarte podręczniki, plany lekcji, arkusze i działania. Narzędzia tej platformy to:
OpenIntro – otwarte cyfrowe podręczniki akademickie z zakresu statystyki i matematyki oraz pomoce dydaktyczne (laboratoria, filmiki). Licencja: CC uznanie autorstwa na tych samych warunkach.
OpenStax – otwarte materiały udostępniane w postaci stron, które można składać w kursy, podręczniki, skrypty i inne publikacje akademickie. Serwis zawiera dziesiątki tysięcy modułów edukacyjnych zwanych stronami, które zgrupowane są w książki tworząc gotowe podręczniki z wielu różnych dziedzin, łatwo dostępne przez internet i w każdej chwili gotowe do pobrania na niemal dowolne urządzenie. Licencja: CC-BY.
PheT Inteactive Simulations – biblioteka interaktywnych symulacji z zakresu fizyki, chemii, biologii, matematyki i nauk o Ziemi. Część materiałów przetłumaczona na język polski. Licencja: CC-BY.
Saylor Academy Open Textbooks – internetowe kursy uniwersyteckie z zakresu nauk humanistycznych, społecznych i ścisłych. 28 tys. obiektów edukacyjnych – eseje, podręczniki, filmy, narzędzia. Na licencji CC-BY.
TED.com – wykłady, konferencje naukowe Sopling Foundation z wielu dziedzin, z napisami w języku polskim lub możliwością dodania takich napisów. Licencja: CC BY-NC-ND.

SERWISY POLSKIE

Akademia Khana – polskie tłumaczenia – krótkie wykłady wideo tłumaczące zagadnienia naukowe na poziomie szkolnym. Licencja: CC BY-NC-SA.
Open AGH – repozytorium otwartych zasobów edukacyjnych przygotowanych przez pracowników, doktorantów i studentów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Zawiera kursy, skrypty, wykłady, testy, ćwiczenia, prezentacje i symulacje z zakresu nauk ścisłych i ekonomii. Licencja: CC BY-NC-SA.
Algorytmika stosowana – krótkie opisy i materiały do 19 wykładów, które odbywały się na wydziale Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego. Wykłady dotyczą rozmaitych zagadnień algorytmiki w ujęciu stosowanym, zawierają teoretyczne uzasadnienia algorytmów. Materiały przeznaczone są przede wszystkim dla studentów, którzy posiadają już pewne doświadczenie algorytmiczne i programistyczne. Licencja: CC BY-NC-ND.
Fizyka dla szkół wyższych w 3 tomach – darmowy podręcznik akademicki do fizyki ogólnej od OpenStax Polska.
Fizyka wobec wyzwań XXI w. – Uniwersytet Warszawski – projekt udostępnia materiały dydaktyczne opracowywane w ramach działań finansowanych przez Program Operacyjny Kapitał Ludzki i adresowane do studentów kierunków Zastosowanie Fizyki w Biologii i Medycynie. Zawiera otwarte materiały z technologii informacyjnej, fizyki, matematyki, chemii, biologii, analizy danych, encefalografii. Materiały to skrypty wykładów, ćwiczenia i zaawansowane zadania. Licencja: CC BY-SA.
Navoica – projekt MNiSW, w którym biorą udział uczelnie, instytucje naukowe, biznes i organizacje pozarządowe. Polska platforma z kursami typu MOOC, dostępnymi w języku polskim, bez opłat i dla każdego zarejestrowanego użytkownika.
Otwarte zasoby edukacyjne – UMK – otwarte artykuły popularnonaukowe oraz darmowe kursy e-learningowe.
Otwarte Zasoby edukacyjne Politechniki Łódzkiej – kursy z fizyki i matematyki.
Otwarte Zasoby Edukacyjne Politechniki Warszawskiej – materiały dydaktyczne z zakresu automatyki, robotyki, elektroniki i telekomunikacji oraz dziedzin związanych z ideą Przemysłu 4.0. Licencja: CC BY-NC „Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0”.
Otwarte zasoby edukacyjne Politechniki Wrocławskiej – kursy wideo z wykładami i ćwiczeniami z zakresu matematyki, fizyki i informatyki. Licencja: CC BY-NC-ND.
Portal Otwarte Zasoby – katalog otwartych zasobów od grafik i zasobów dziedzictwa narodowego po scenariusze lekcji, e-podręczniki opracowany przez Kamila Śliwowskiego z KOED.
Przedsiębiorczość dla Ambitnych – podręcznik i platforma e-learningowa zawierające wiedzę niezbędna do przygotowania koncepcji i uruchomienia biznesu. Zawiera też dodatkowe materiały i przykłady, szczegółowe rozwinięcie wielu praktycznych kwestii, elektroniczne narzędzia i formaty pozwalające na założenie i rozruch nowej firmy. Portal jest też jednocześnie narzędziem do prowadzenia zajęć z przedsiębiorczości w szkołach wyższych. Licencja: CC BY-SA.
Uniwersytet Jagielloński bez granic – darmowe i otwarte materiały i kursy przeznaczone dla wszystkich zainteresowanych.
Wirtualny Uniwersytet – projekt Akademii Leona Koźmińskiego i Warszawskiej Wyższej Szkoły Informatyki – otwarte kursy wprowadzające do przedmiotów akademickich, realizowanych na poziomie studiów I i II stopnia, na kierunkach: ekonomia, prawo, finanse, socjologia oraz informatyka.

TWORZENIE I PUBLIKOWANIE OTWARTYCH MATERIAŁÓW EDUKACYJNYCH

Aby materiały były w pełni dostępne dla innych, należy pamiętać o odpowiedniej licencji. Najlepsze do tego są licencje wolne tj. Creative Commons Uznanie Autorstwa oraz Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach, które gwarantują możliwość wykorzystywania materiałów i umożliwiają wykorzystania w innym materiale autorskich elementów kursu czy całego materiału.

Aby projekt był w pełni otwarty należy pamiętać, by wykorzystywać wyłącznie autorskie materiały, które będą opublikowane na otwartej licencji oraz materiały już objęte takimi licencjami.

Serwisy, w których można opublikować swoje zasoby i oznaczyć je licencjami CC:

Teksty, grafika

Scribd – popularny serwis do publikacji dokumentów tekstowych i graficznych, który obsługuje formaty Word, OpenOffice i PDF. Pozwala w prosty i wygodny sposób zarządzać takimi funkcjami jak możliwość pobierania plików w różnych formatach oraz udostępniania ich na różnych licencjach.
SlideShare – serwis, w którym zamieszczane są głównie prezentacje, rzadziej nagrania z wystąpień.

Fotografie

Google zdjęcia – serwis fotograficzny należący do Google, w którym można oznaczyć fotografie licencjami Creative Commons dla poszczególnych zdjęć lub dla całego konta i wszystkich fotografii.
Flicr – serwis fotograficzny, w którym można oznaczyć fotografie licencjami Creative Commons dla pojedynczych zdjęć lub dla całego konta.

Filmy – Uwaga! Przed umieszczeniem jakiegokolwiek materiału filmowego w sieci warto zaplanować umieszczenie informacji o autorach i licencji w samym filmie, jest to wygodne zwłaszcza gdy film zacznie być kopiowany i umieszczany, przez użytkowników na innych niż pierwotna stronach. Informacja zawarta w napisach początkowych i końcowych pozwala na zachowanie oznakowania niezależnie od sposobu publikacji filmu.

Blip.tv – serwis, w którym można oznakować filmy licencjami Creative Commons, nie ma ograniczeń czasowych jak YouTube.
Vimeo.com – serwis, w którym można oznakować nowo dodawane i już istniejące filmy licencjami Creative Commons, nie ma ograniczeń czasowych jak YouTube. Oferuje również sklep z muzyką (na licencjach CC i nie tylko), z którego mogą korzystać twórcy publikujący tam filmy.
You Tube – największy serwis hostujący materiały wideo ma opcję licencjonowania dodawanych filmów CC, ale tylko jedną licencją tj. Creative Commons Uznanie Autorstwa (lub pozostanie przy Standardowej licencji YouTube) oraz opcję zmiany licencji dla filmu już istniejącego w serwisie.

Tłumaczenie, napisy

Universal Subtitles – umożliwia tłumaczenie filmów z serwisu YouTube, Vimeo czy Blip.tv lub dodawanie napisów, tak aby mogły z niego skorzystać również osoby niesłyszące lub niedosłyszące.

Wiele serwisów takich, jak Universal Subtitles lub YouTube umożliwia dodawanie napisów lub komentarzy do filmów lecz te dodatkowe elementy wyświetlają się jedynie na stronach tych serwisów.
Po osadzeniu filmu na innej stronie elementy te przestają działać. Aby umożliwić tę opcję należy dodać do nagłówka (header) strony odpowiedni fragment kodu i wstawić go, najlepiej przed zamknięciem tagu.

Materiały audio

Jamendo – platforma umożliwiająca legalne i darmowe udostępnianie muzyki dowolnego artysty na mocy licencji Creative Commons.
SoundCloud – serwis służący publikacji i promocji muzyki i nagrań dźwiękowych. Można w nim wygodnie udostępniać materiały i korzystać z funkcji społecznościowych np. komentować dokładne momenty w utworach. Serwis obsługuje również licencje Creative Commons.

Narzędzia do budowy otwartych materiałów edukacyjnych

Otwarte zasoby edukacyjne można opublikować na stronach wiki oraz blogach. Na stronach wiki możliwa jest wspólna praca w grupie , na blogu raczej praca indywidualna.

WIKIDOT – serwis częściowo przetłumaczony na język polski, pozwala na oznaczenie Wiki jako edukacyjnego, posiada także wsparcie dla symboli matematycznych, chemicznych i fizycznych.
WORDPRESS – najbardziej znany serwis blogowy (w open source).

Oba serwisy oferują hostowanie, każdy nie posiadając własnego serwera może założyć i prowadzić bloga.

Oznaczanie treści licencjami Creative Commons

Najlepszym narzędziem ułatwiającym wybór licencji oraz techniczne oznakowanie strony internetowej, dokumentu lub innego dzieła jest narzędzie Choose License.

PRAWO DO PUBLIKACJI UTWORU

Autor ma prawo do publikacji swojego utworu, gdy spełnione są warunki:

posiada prawa autorskie majątkowe do utworu – należy się upewnić co do warunków umowy, jaką się posiada na dane materiały. Przy podpisywaniu umowy można skorzystać z wzorów umów Koalicji Otwartej Edukacji;

posiada licencje na wykorzystywanie utworu – należy pamiętać o poprawnym oznakowaniu licencji i autorstwa;
w umowie o przeniesienie praw i umowie licencyjnej określone są konkretne pola eksploatacji (sposoby wykorzystania) utworu, których dotyczy umowa;
warunki licencji nie są naruszone – każda licencja Creative Commons określa warunki, na jakich można korzystać z danego utworu. Nieposzanowanie tych warunków (np. komercyjne wykorzystanie utworu z warunkiem Na Warunkach Niekomercyjnych) oznacza automatyczne złamanie warunków licencji;
odpowiednio oznaczone są wszystkie kopie utworu i utworów zależnych – przy publikacji materiałów w wielu formatach (np. na stronie internetowej i jako publikację drukowaną) należy pamiętać o oznaczeniu każdej kopii utworu. Również w wypadku tworzenia utworów zależnych należy pamiętać o oznaczeniu każdego wykorzystanego utworu.

WYBÓR LICENCJI

Narzędzie wyboru licencji i generowania odpowiedniego kodu HTML/XML

Należy odpowiedzieć na dwa pytania dotyczące swobód, jakie mają dotyczyć danego dzieła:
A. Czy zezwalasz na komercyjne wykorzystywanie swojego utworu? 1. Tak, 2. Nie
B. Czy zezwalasz na modyfikacje swojego utworu? 1. Tak, 2. Nie, 3. Tak, o ile inni będą udostępniać modyfikację utworu na tych samych warunkach

Odpowiedzi:

A1+B1= BY

A2+B1= BY-NC

A1+B2= BY-ND

A2+B2= BY-NC-ND

A1+B3= BY-SA

A2+B3= BY-NC-SA

Narzędzie pozwala także na wybór kraju dla autora, przez co aplikacja wybiera odpowiednią dla wskazanego kraju licencję.

Po uzupełnieniu danych i wyborze licencji w odpowiednim formularzu pojawia się strona z wygenerowanym kodem i trzema opcjonalnymi grafikami, które ilustrują wybraną licencję.

Wygenerowany kod można dodać do swojej strony poprzez:

umieszczenie go w kodzie źródłowym strony;
skorzystanie z opcji Widget dostępną w większości systemów zarządzania treścią stron internetowych CMS.

POPRAWNE OZNAKOWANIE UTWORU

Wybierając licencję za pomocą narzędzia, otrzymuje się również podstawowe oznaczenie, które zwykle da się umieścić w opracowanym materiale.

Podstawowe oznakowanie, zarówno dla materiałów umieszczonych w sieci, jak i w tradycyjnych publikacjach powinno wyglądać tak:

Oznakowanie dla utworu zależnego, jeśli ma być udostępniony na innej licencji:

© [Lista autorów], źródło: [link do materiału oryginalnego] licencja źródła: [CC-BY 3.0] (link do: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/deed.pl), licencja: (dowolna wg wyboru autora utworu zależnego).

Zapis można modyfikować pamiętając o konieczności umieszczenia wszystkich trzech podstawowych elementów: listy autorów, licencji oraz linków do treści licencji.

Oznaczenie różnych formatów

Publikacje online dzięki specjalnej architekturze licencji Creative Commons mogą być reprezentowane przez trzy warstwy licencji, ułatwiające ich zrozumienie zarówno dla ludzi i komputerów (np. wyszukiwarek). Dlatego tak ważne jest znakowanie utworów w jak najdokładniejszy sposób i z użyciem zarówno warstwy czytelnej dla człowieka (przystępne podsumowanie), jak i dla komputerów.

Tekst – każdy plik tekstowy stworzony w edytorach tekstu obsługujących kod HTML (np. MS Word czy Open Office) pozwala na umieszczenie w pliku oznaczenia licencji z działającym linkiem do licencji. Dodatkowo programy OpenOffice i LibreOffice można wzbogacić o wtyczkę umożliwiająca dodawanie/czytanie informacji licencyjnej w plikach tekstowych. Więcej

Zdjęcia – poza oznakowaniem w miejscu publikacji (na stronie czy serwisie np. Flickr) zdjęcia i grafiki posiadają możliwość uzupełnienia ich o metadane. W popularnych programach graficznych takich, jak PhotoShop, Gimp czy Inkscape można dodać do zdjęć i grafik informacje o autorze i licencji. Informacje te dostępne potem będą poprzez Właściwości pliku i czytelne dla innych programów czy wyszukiwarek internetowych. Większość przeglądarek zdjęć i grafik oferuje narzędzia do przeglądania i modyfikacji metadanych grafik. Metadane zdjęć zapisywane są w plikach EXIF towarzyszących każdemu zdjęciu, można je modyfikować za pomocą różnych programów, np. http://www.sno.phy.queensu.ca/~phil/exiftool/, a informacje o prawidłowym oznaczaniu można znaleźć w Wikipedii. Do zdjęć można również dodawać graficzne oznaczenia autorstwa i licencji tzw. znaki wodne, należy jednak pamiętać, że mogą one utrudniać ponowne wykorzystanie zdjęcia. Znaki wodne są również odradzane dla materiałów umieszczanych w zasobach Wikipedii i Wikimedia Commons.

PDF, grafika – można skorzystać z:

Oprogramowanie firmy Adobe obsługującego platformę metadanych XMP , która umożliwia proste umieszczanie w plikach metadanych np. dotyczących licencji.
z programu CC PDF Converter , który dowolny plik w formacie PDF może dodatkowo oznaczyć metadanym licencji i autorstwa.

Dźwięk (mp3) – większość programów do edycji plików muzycznych obsługuje również edycję metadanych, które dla plików dźwiękowych obejmują autorstwo i prawa autorskie. W programach takich, jak Audacity można edytować poszczególne dane lub stosować szablon w formacie XML.

ZGODNOŚĆ LICENCJI

Stosowanie dla materiałów edukacyjnych licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa lub Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach (oraz materiałów pochodzących z Domeny publicznej) gwarantuje, że stworzone materiały będą miały największe możliwe oddziaływanie. Te rodzaje licencji pozbawiają materiały barier przed ich przetworzeniem, ponownym wykorzystaniem, kopiowaniem i dostosowaniem przez dowolne inne podmioty.
Należy pamiętać też o kompatybilności licencji wewnątrz materiału. Nie wszystkie licencje są ze sobą zgodne.

Nie są z sobą kompatybilne utwory na licencjach z warunkami NC (zakaz użycia komercyjnego) i ND (zakaz tworzenia utworów zależnych) z utworami na licencjach, które tych warunków nie mają. W przypadku licencji z warunkiem ND, nie można w ogóle w żaden sposób miksować ich z jakimikolwiek innymi utworami (nawet na tej samej licencji), gdyż jest to właśnie tworzenie na ich podstawie utworów zależnych. W przypadku licencji z warunkiem NC – dodanie choć jednego materiału tak udostępnionego skutkuje tym, że całość nie może być wykorzystana komercyjnie. Utwory udostępnione na licencjach CC-BY i CC-BY-SA można natomiast łączyć (ale nie miksować) z materiałami na innych wolnych licencjach (np. GNU FDL, FAL itp.), trzeba je jedynie wyraźnie wyodrębnić i prawidłowo oznakować. Np. w przypadku grafik, można je objąć ramkami, wewnątrz których można umieścić wymagane przez te licencje oznaczenia. Można też stworzyć na końcu podręcznika spis ilustracji i innych „zapożyczonych” materiałów z podanymi danymi wymaganymi przez ich licencje.
Jeśli jakieś utwory lub materiały nie znajdują się w Domenie Publicznej, nie są dostępne na wolnych licencjach i nie należą do autora, można jedynie podać link do nich, jeśli znajdują się legalnie w sieci lub podać informację bibliograficzną o nich. Krótkie fragmenty takich utworów lub nawet drobne utwory w całości, można jednak umieszczać korzystając z prawa cytatu, bez uszczerbku dla ogólnej licencji całości materiałów. Cytat nie może jednak przeważać objętościowo nad treścią zasadniczą utworu, musi być wyraźnie wyodrębniony, musi mieć podanego autora i źródło, a jego użycie musi być uzasadnione.

Kompatybilność licencji Creative Commons

		Prace na innych licencjach, które mogą z nich skorzystać
		PD	CC BY	CC BY SA	CC BY NC	CC BY NC SA	CC BY NC ND	CC BY ND
Licencje użyte w dziele	PD	+	+	+	+	+	+	+
	CC BY	–	+	+	+	+	+	+
	CC BY SA	–	–	+	–	–	–	–
	CC BY NC	–	–	–	+	+	+	–
	CC BY NC SA	–	–	–	+	+	–	–
	CC BY ND	–	–	–	–	–	+	+
	CC BY NC ND	–	–	–	–	–	+	–

*PD – public domain, domena publiczna

Sprawdzanie poprawności oznaczenia twórczości

Aplikacje ułatwiające poprawne oznaczenie autorstwa i licencji osobom chcącym z tej zawartości skorzystać.

OpenAttribute – eksperymentalna wtyczka do przeglądarek internetowych (Firefox, Chrome).
Creative Commons Validator – eksperymentalne narzędzie, które może pomóc w codziennej pracy z licencjami. Umożliwia sprawdzenie, czy strona lub dokument w formacie HTML są poprawnie oznakowane i czy umieszczona w nich licencja będzie zrozumiała dla maszyn (czyli np. wyszukiwarek internetowych).

Narzędzia umożliwiające śledzenie obecności materiałów w sieci:

Google Analitycs – narzędzie do badania statystyk stron i pobrań.
Piwik – oprogramowanie open source do analizy statystyk stron, które posiada opcje obserwacji szczegółowych miejsc i ruchu na stronie.
Alerty Google – umożliwiają śledzenie występowania słów lub fraz w wynikach wyszukiwania Google. Alerty wysyłają maile z najnowszymi wynikami, gdzie padają słowa lub frazy, które są zdefiniowane.
FairShare – zaawansowane narzędzie do śledzenia występowania treści online, umożliwia zdefiniowanie zakresu wykorzystania, który ma być śledzony, np. wyłącznie komercyjny.

Test otwartości
Został opracowany w ramach Koalicji Otwartej Edukacji (http://otwartosc.koed.org.pl).
Test w kilku pytaniach sprawdza na ile publikacje jakie są umieszczane w sieci są otwarte. Po każdym pytaniu otrzymuje się informację na temat udzielonej odpowiedzi, a test kończy się jednym z 3 wyników, odwzorowujących stopień otwartości. Dla tych instytucji, których polityka publikacji jest najbardziej otwarta, przygotowano certyfikaty otwartości do zamieszczenia na stronach domowych.

OTWARTE NARZĘDZIA DLA OTWARTEJ EDUKACJI I OZE

Edpuzzle https://edpuzzle.com/ – platforma ułatwiająca edukację zdalną opartą o treści wideo. Umożliwia prowadzącym komunikowanie się z studentami za pomocą opcji tworzenia wirtualnych klas/grup, którym zadaje się do obejrzenia film uzupełniony o własne pytania i zadania. Film musi być dostępny na YouTube, Khan Academy, Crash Course itp.
SeeSaw https://web.seesaw.me/ – umożliwia tworzenie i komunikowanie się z wirtualną klasą. Zawiera narzędzia online i zestaw aplikacji mobilnych ułatwiających tworzenie zadań dla uczniów i budowanie ich cyfrowego portfolio (tworzenia i przechowywania wykonanych prac i projektów), które umożliwiają komentowanie i prezentowanie prac innym uczniom oraz rodzicom.
Microsoft Office 365 –https://news.microsoft.com/pl-pl/features/aka-ms-zdalnaszkola/ – darmowa półroczna licencja na pakiet Office 365 w wersji E1, m.in. z narzędziami Teams do pracy zdalnej, organizacji spotkań online i współpracy na plikach w sieci.
Google Classroom i G suite https://edu.google.com/products/classroom/?modal_active=none – usługa umożliwiająca prowadzącym tworzenie zajęć, przesyłanie zadań, ocenianie i wysyłanie opinii.
Google Meet https://gsuite.google.com/products/meet/?_ga=2.130902600.-616181431.1588237403 – opcja komunikowania się dzięki rozmowom wideo. Wystarczy skonfigurować spotkanie i udostępnić link. Użytkownicy Chrome, Firefoksa, Safari i nowej wersji Edge nie muszą instalować żadnych wtyczek ani oprogramowania. Meet działa bezpośrednio w przeglądarce. Usługa Meet jest dostępna w G Suite oraz G Suite dla Szkół i Uczelni.
Kahoot https://kahoot.com/schools/higher-ed/ – aplikacja do quizów i ankiet szkolnych. Szkoły i uczelnie wyższe mogą zgłaszać się przez formularz, aby uzyskać konto premium umożliwiające czasowe korzystanie z narzędzia.
Nearpod – https://nearpod.com/coronavirus – platforma do tworzenia wirtualnych klas i udostępniania im profesjonalnych lekcji tworzonych przez instytucje lub własnych, tworzonych przez nauczycieli i nauczycielki (w formie prezentacji z komentarzami i zadaniami oraz udostępniania klasom różnych multimediów). Instytucje mogą zgłaszać się przez formularz, aby uzyskać darmową wersję czasową.
Socrative – https://socrative.com/ darmowa aplikacja internetowa i mobilna, która oferuje prowadzącym możliwość angażowania i oceniania prac swoich studentów poprzez quizy i cyfrowe zadania.
GoToMeeting – https://blog.gotomeeting.com/coronavirus-disruptions-and-support/ platforma telekonferencji i narzędzi do organizacji spotkań online oferuje 3-miesięczny darmowy dostęp dla instytucji medycznych, edukacyjnych i pozarządowych.
Science Journal – https://sciencejournal.withgoogle.com/ aplikacja Google wykorzystująca czujniki w smartfonie do prowadzenia własnych badań. Poza dostępem do czujników można tworzyć w niej zapisy danych i komentarze do nich.
Zooniverse – https://www.zooniverse.org/ serwis internetowy grupujący obywatelskie projekty naukowe n ależący do organizacji Citizen Science Alliance. Dzięki aplikacji każdy internauta może brać udział w badaniach naukowych.
Desmos Calculator – https://www.desmos.com/calculator kalkulator graficzny online, dostępny również jako aplikacje mobilne dla systemów iOS i Android.

PORADNIKI OZE

Opracowują je głównie uczelnie, dla których zdalne nauczanie jest ważne oraz biblioteki akademickie. Przeznaczone są dla edukatorów, którzy chcieliby wykorzystać w swojej pracy akademickiej zdalne nauczanie w modelu otwartym.

Polskie poradniki OZE

Portal Uwolnij Naukę, zakładka Edukacja – zestaw najważniejszych odnośników dla OZE opracowany przez Koalicję Otwartej Edukacji w roku 2020.
Otwarte Zasoby Edukacyjne – poradnik Biblioteki Politechniki Gdańskiej aktualizowany na bieżąco.
Kurs Centrum Cyfrowego wykonany w ramach projektu explOREer pt. Efektywne (wy)korzystanie Otwartych Zasobów Edukacyjnych z 2016 roku skierowany przede wszystkim do nauczycieli akademickich, którzy chcieliby wykorzystać otwarte zasoby w swojej prac naukowej. Dostęp: http://www.exploerercourse.org/pl/.
Poznaj Otwarte zasoby. Interaktywny przewodnik OZE, Warszawa KOED 2019 – https://koed.org.pl/interaktywny-przewodnik-oze/poznaj.html.
Webinaria Karoliny Grodeckiej na YouTube z 2015 roku:
Czym są licencje Creative Commons, film animowany Centrum Cyfrowego.

Zagraniczne poradniki OER

The Open Education Handbook – projekt społecznościowy zainicjowany przez the LinkedUp ze wsparciem organizacji Creative Commons oraz Mozilla, Londyn 2014, wersja PDF lub wersja na Wikibooks.
Rozdział o OER w poradniku The Open Science Training Handbook napisanym zespołowo w roku 2018, a dostępnym w portalu FOSTER.
What are Open Educational Resources, how do I find them, and how do they support student success? MIALA, USA, Recording of presentation from Veronica Bielat for Open Education Week 2020. Presented on 3/3/2020.

Linki:
Grodecka Karolina: Otwarte Zasoby Edukacyjne w pracy nauczycieli akademickich [webnarium]. Kraków: KOED, 2018. [Data dostępu: marzec 2020]. Dostępne w: YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=z4T3fA9I5b4.
Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych. Wersja 5, [oprac. Karolina Grodecka, Kamil Śliwowski]. Warszawa ; Kraków: KOED, 2018. [Data dostępu: marzec 2020]. Dostępne w: http://koed.org.pl/wp-content/uploads/2014/05/OER_handbook_v5_online1.pdf.
Kulczycki Emanuel: Otwarte Zasoby Edukacyjne w edukacji akademickiej. Blog: Otwarta nauka. Warsztat badacza. Warsztaty i wydarzenia. Poznań: UAM, 2016. [Data dostępu: marzec 2020]. Dostępne w: http://ekulczycki.pl/warsztat_badacza/otwarte-zasoby-edukacyjne-w-edukacji-akademickiej/.
Kulczycki Emanuel: Skąd brać legalne zdjęcia do prezentacji i tekstów? Poznań: UAM, 2013. [Data dostępu: marzec 2020]. Dostępne w: http://ekulczycki.pl/warsztat_badacza/skad-brac-legalne-zdjecia-do-prezentacji-i-tekstow/.
Czetwertyńska Aleksandra, Grodecka Karolina, Górkiewicz Katarzyna, Śliwowski Kamil, Werner Katarzyna: Otwarte Zasoby Edukacyjne. Szukaj, twórz, dziel się. [Kurs zdalny. KOED]. Warszawa 2019. [Data dostępu: marzec 2020]. Dostępne w: https://koed.org.pl/interaktywny-przewodnik-oze/.
Wikipedia: wolna encyklopedia. Otwarte zasoby edukacyjne. [Data dostępu: marzec 2020]. Dostępne w: https://pl.wikipedia.org/wiki/Otwarte_zasoby_edukacyjne.